Redovnim Junskim književnim druženjem u Crkvenom domu Crkve Svete Trojice u Pertu, Književni klub „Sabornik“ obilježio je ulazak u trinaestu godinu postojanja i tim povodom priredio zanimljivo književno veče. Veče je  posvećeno srpskom književnom stvaralaštvu u rasejanju i značaju srpskih pisaca u dijaspori. Program je osmislio i vodio predsjednik „Sabornika“, pertski književnik Mile Božić. Najavljujući pripremljeni program Božić se kratko osvrnuo na značaj književnika u dijaspori i na zajedničko djelovanje u prezentovanju srpskog pisma i lijepe pisane riječi. Posebno je naglasio saradnju Sabornika sa književnim časopisom „Pakrački Dekret“, časopisom „Kultura“ i „Srpskim Glasom“ iz Australije.

Zatim je uslijedio „Referat“ o srpskom književnom stvaralaštvu u rasejanju koji je prezentovao Miljan Kovačević.

Miljan je besjedu započeo prozaičnom tvrdnjom da većina pisaca iz dijaspore uzore i inspiraciju pronalazi u lirskoj i epskoj narodnoj poeziji. Vjekovima je narodni pjevač bio nepresušni izvor koji „navodnjava“ intelekt i dušu pečalbara, a sada i prognanika sa vjekovnih srpskih ognjišta. Narodna poezija  ljepotom povezuje najznačajnije autore srpske dijaspore.

Više od 70 godina u Srbiji je narodna poezija stavljana u zapećak, proglašavana primitivnom, arhaičnom, dok u rasejanju nije gubila značaj u očuvanju srpskog identiteta i kulture. Dijaspora se čvrsto držala svojih korjena i sa ponosom nastavljala tradiciju predaka. Kao najviši stepen vrednovanja naše narodne poezije, Kovačević ističe poštovanje koje su joj iskazivali evropski književni krugovi devetnestog vijeka. Pjesnička elita okupljena oko Getea smatrala je našu narodnu poetiku prirodnim nasljednikom veličanstvene antičke epske poezije. Pjesnici Evrope učili su srpski jezik da bi razumjeli čime srpska narodna poezija obogaćuje tadašlju evropsku kulturu. Rijetki srpski izdavači,  koristeći štamparije na zapadu, priređivali su antologije i hrestomatije srpske narodne poezije i na taj način približavali je ljubiteljima poezije.

U vrijeme kada su Srbi pod uticajem austrougarske političke mašinerije ostali   bez svog izvornog pisma, a Vukovom ćirilicom onemogućeni da čitaju autentične književne sadržaje, počinje hajka na srpsku pismenost i tradiciju. Jedino se crkva, uz neznatan boj rodoljuba, suprotstavila „prosvetarima “ iz Austrougarske.

Zbog materijalne moći pokondirenih skorojevića, novopečene (polupismene) aristokratije i „kulturnih podsticaja“ iz Evrope, rodoljublje i crkva izgubili su neravnopravnu bitku. Stotine vjerodostojnih knjiga i rukopisa ostalo je za nove naraštaje nečitljivo. Tome su, svakako, kroz ratove u 20. vijeku, doprinijela i temeljna uništenja srpskih biblioteka, muzeja, crkvenih i sakralnih objekata. Na svu sreću, nešto od tog duhovnog bogastva spasila je crkva, a dio je sačuvan u Veneciji, Porti, Rusiji i na Svetoj Gori.

Nepismeni narod, porobljen, potlačen, na marginama ondašnje civilizacije,  „zapisivao je u duši“ ljepotu stiha narodnog pjesnika. Žive knjige srpskog naroda – narodni guslari, svojom misijom (do Drugog svjetskog rata), sačuvali su  od zaborava sve golgote naroda kome su vjerno služili i srcem pripadali. Njihov talenat rafinirano su rastakale bjelosvjetske filmske, televizijske i medijske paralaži. Mladi naraštaji od 70-tih godina prošlog vijeka pa do današnjih dana, pretvarani su u bezdušne potrošače zapadnih novotarija i sistematski „operisani“ od izvornog srpskog mentaliteta. Još od Nušića, Jakšića, Sremca, sve srpsko smatrano  je prevaziđenim primitivizmom koji treba što prije zaboraviti. Jedino je dijaspora odnjegovala generacije autora  koji se ne obaziru na književne kvazi teorije o nekoj novoj moderni u srpskoj poeziji. Teorija savremene srpske poezije podsmjehuje se svemu što je povezano sa narodnom poezijom. Najbolji dokaz, navodi Kovačević, su dobitnici književnih nagrada koje dodjeljuju udruženja književnika Srbije i Republike Srpske. Skoro, bez izuzetaka, nagrađeni autori nemaju ništa zajedničko sa milenijumskim iskustvom srpske narodne poezije. Za one koji njeguju tradiciju prelijepe srpske narodne lirike nema prostora u zvaničnim medijima, a o nagradama da ne govorimo.

Sa srpskom beletristikom sličnu sudbinu proživjela je i srpska narodna muzika. Sve što je publikovano poslije sedamdesetih nema ništa zajedničko sa tradicionalnom narodnom muzikom. I u ovom slučaju značajan dio dijaspore   odigrao je ulogu čuvara narodne baštine. U srpskim centrima (klubovima) i danas se može čuti autentičan melos sa prostora gdje žive i gdje su nekad živjeli Srbi. Na koje  grane su „spali“ mediji, autori i izvođači „narodnih“ pjesama, najbolje ilustruje kampanja RTS u „Izboru za 60 najboljih narodnih pjesama“. Prije deset godina, 95 % predloženih pjesama ne bi mogle biti emitovane na nacionalnoj TV. Ovih dana 600 numera, uz blagoslov uredništva, našlo je mjesta u programu RTS.

Na kraju izlaganja, Miljan Kovačević je istakao, da, što se tiče poezije u dijaspori, nije pesimista. Iskustvo govori da je dijaspora (dobrim dijelom) od matice otpornija na kulturne atake. Ističe da je zadnjih 20 godina pročitao značajna beletristička ostvarenja napisana na srpskom jeziku. Od Tokija do Toronta, od Moskve do Barselone, od Islanda to Karakasa, postoje srpska književna udruženja i klubovi koji prerastaju u čuvare srpske tradicionalne baštine. Matica i zvanična kritika ih ignorišu, ali možda je to, na neki način, i „dobro“. Pjesnik je svoje izlaganje završio riječima – da knjiga i talentovanih Srba u dijaspori nikad nije bio veći broj. Ljubav prema svome rodu garant je da će se srpska riječ čitati vijekovima.

Nakon muzičkog intermeca članovi „Sabornika“: Tomo Mihailović, Dušan Gajić, Milka Pokrajac, Milena Hubana, Rajo Zečević, Radmila Mijatović, Olivija Mijatović, Mile Božić, Brana Milošev i Nada Mićić, predstavili su se publici sa prigodnim tekstovima za ovu priliku. Posebne simpatije pobrali su najstariji i najmlađi član Kluba, baka Radmila i unuka, Olivija Mijatović.

Sekretar kluba, učiteljica srpskog jezika u školi Crkve Svete Trojice u Pertu, Karolina Živković, priredila je izložbu radova svojih učenika. Inače, radovi su nagrađeni na međunarodnom Konkursu Ministarstva prosvete i tehnološkog razvoja Republike Srbije. Tema Konkursa: Dva vijeka Srpskog riječnika, Vuka Stefanovića Karadžića.

Za muzički dio programa pobrinuli su se Milena Hubana i Miljan Kovačević.

Dobro pripremljeno književno veče završeno je pozivom na tradicionalno Septembarsko književno veče 1. septembra. Posebna zahvalnost iskazana je protojereju – stavroforu Miloradu Soaktaru i Odboru Crkveno-školske opštine Crkve „Sveta Trojica“ za ustupanje prostora za organizaciju ove večeri.

M.K.